Ślązacy byli wybitnie uzdolnionymi chemikami. Dwie kolejne nagrody w tej dziedzinie otrzymali Frietz Jacob Haber (1919) i Friedrich Bergius (1931), trzecią w kolejności otrzymał Kurt Alder. Przyszedł na świat 10 lipca 1902 roku w Królewskiej Hucie (Königshütte), która dzisiaj nosi nazwę Chorzów. Jego rodzice byli katolikami i wywodzili się z chłopskich rodzin pochodzących z okolic Prudnika oraz Głubczyc na Opolszczyźnie. Jego ojciec był nauczycielem. Całą edukację szkolną odbył w Królewskiej Hucie. W 1922 roku ukończył gimnazjum (Königliche Oberrealschule zu Königshütte) i zdał maturę. W tym samym roku Alderowie opuścili Królewską Hutę, która znalazła się w granicach państwa polskiego. Przenieśli się najpierw do Berlina, a potem do Kilonii. Młody Kurt Alder zapisał się na Uniwersytet Berliński, gdzie jako kierunek studiów wybrał chemię. Po jednym semestrze przeniósł się na Uniwersytet Christiana – Albrechta (Christian-Albrechts Universität) w Kilonii. Dyrektorem tamtejszego Instytutu Chemii był Otto Diels, który stał się mistrzem dla Kurta Aldera. Studia ukończył w 1926 roku obroną doktoratu, który poświęcony został zbadaniu przyczyn i przebiegu reakcji esteru kwasu azodikarboksylowego. Stałej posady asystenta swego mistrza nie przyjął, chcąc mieć więcej czasu na własne badania. Utrzymywał się ze stypendiów naukowych, które wygrywał w drodze konkursów. W trakcie prowadzonych wraz z Dieslem p badań w 1927 roku zauważyli oni nieznane dotąd nauce skutki reakcji esteru kwasu dietylowego kwasu azodikarboksylowego z cyklopentadienem. Po całym cyklu badań ich wyniki opublikowali w 1928 roku. Swoje odkrycie nazwali syntezą dienową, odtąd znaną jako reakcja Diesla – Aldera. Jak się później okazało reakcja ta znalazła szerokie zastosowanie w teorii i praktyce chemii organicznej. Umożliwiła otrzymywanie środków owadobójczych, syntezę kantarydyny (czynnego składnika muszki hiszpańskiej). Metoda ta znalazła zastosowanie w przemysłowej produkcji syntetycznych barwników, leków oraz półproduktów do tworzyw sztucznych. Stała się też jednym z czynników wyjaśniających budowę chemiczną związków naturalnych i przebiegu wielu procesów życiowych. Zaznaczyć trzeba, że Kurt Alder dokonując tych odkryć miał dopiero 26 lat! Sukces ten zachęcił młodego naukowca do dalszej intensywnej pracy w tym kierunku. Do końca życia jednak nie zdołał wyjaśnić wszystkich zagadek związanych ze swoim odkryciem. W 1930 roku otrzymał habilitację na Wydziale Filozoficznym uniwersytetu kilońskiego i mianowany został profesorem nadzwyczajnym. W tym czasie na tle ambicjonalnym dochodzi do nieporozumień pomiędzy nim, a jego mistrzem Dieslem. W 1936 roku obejmuje stanowisko kierownika oddziału laboratoriów firmy Bayer Werke w Leverkusen. W styczniu 1940 roku wygrywa konkurs na kierownika Katedry Chemii Eksperymentalnej i Technologii Chemicznej oraz dyrektora całego Instytutu Chemii na uniwersytecie w Kolonii. Jednocześnie otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Wkrótce alianckie naloty na Kilonię uniemożliwiły dalsze prowadzenie jego badań nad uzyskiwaniem syntetycznego kauczuku oraz nad butadienem. Po wojnie pomyślnie przeszedł procedurę denazyfikacyjną i powrócił do wszystkich wcześniej zajmowanych stanowisk. Odbudował zniszczony Instytut Chemii, odtworzył zbiory biblioteki, a także zorganizował całe zaplecze naukowe na uniwersytecie w Kilonii. Jego zasługi organizacyjne zostały docenione wyborem na stanowisko dziekana Wydziału Filozoficznego i członka senatu nadreńskiej uczelni. Funkcje te uważał za całkowicie niepotrzebne, gdyż odrywały go od pilnych prac laboratoryjnych. W czasie tych prac 10 października 1950 roku nadeszła wiadomość, że wraz ze swoim byłym mistrzem Otto Dielsem otrzymał on Nagrodę Nobla „za odkrycie i rozwój syntezy dienowej”. Wydarzenie to w Niemczech obchodzono jak święto narodowe. Datę tę uznano za początek odnowy i odbudowy nauki niemieckiej, za jej powrót do światowej społeczności uczonych. Na nowego laureata tej prestiżowej nagrody spadł deszcz wyróżnień, awansów i uznania, których nawet nie sposób tu wymienić. Wszystko to było niezwykle męczące dla przywykłego do laboratoryjnych badań bardzo jeszcze młodego uczonego. W 1955 roku bierze on udział w spotkaniu laureatów Nagrody Nobla, którzy podpisali „Apel z Lindau” wzywający do dobrowolnego wyrzeczenia się broni jądrowej. Jest już bardzo schorowany. Umiera 20 czerwca 1958 roku w wieku 56 lat. Pochowany został w Deutzer Friedhof w Kolonii – Poll. Zmarła w 1991 roku wdowa ustanowiła swoim testamentem fundację imienia Kurta Aldera mającą na celu przyznawanie stypendiów najlepszym studentom Instytutu Chemii.
Adam Maksymowicz

Opracowano na podstawie: Piotr Greiner – Nobliści ze Śląska. Dom Współpracy Polsko – Niemieckiej. Gliwice – Opole. 2005.