Zatrzymaliśmy się na skrzyżowaniu ulic, na którym musieliśmy się rozejść.

- Ale jak to wyjaśnić – zapytałem – że chloroform i zastosowanie go podczas porodu spotyka się z takim oburzeniem, że głośno o nim nawet w Niemczech? Pierwszy bezbolesny poród, który przeprowadził profesor Simpson – wówczas przy pomocy eteru – miał miejsce już przed rokiem. A zatem bezbolesny poród powinien był wywoływać opór już dawno. Dlaczego ujawnia się dopiero teraz…?

- Bo porody pod narkozą eterową były tylko eksperymentami, których nawet Simpson nie uważał za idealne. Od czasu odkrycia chloroformu Simpson naturalnie całkiem inaczej zaangażował się w bezbolesne porody. I to dopiero doprowadziło do owego wzburzenia. Chloroform i bezbolesny poród to sprawa wręcz nierozdzielna, a niektórzy zapominają, że chloroform, niezależnie od tego, czy się go stosuje przy porodach, czy nie, i tak pozostaje środkiem znieczulającym przewyższającym eter. Zwalczając bezbolesny poród, zwalczają więc także chloroform…

Staliśmy wciąż jeszcze na rogu, choć wzmagał się zimny wiatr.

- Twierdzą, że chloroform przenika do krwi nienarodzonego dziecka – powiedziałem – i zatruwa ją...

Dunkan głębiej nacisnął kapelusz.

- Tak z pewnością nie jest. Takie argumenty są tylko pozorem.
Jeśli pan dokładniej rozważy zarzuty wobec chloroformu, to nie natrafi pan na żadne medyczne argumenty. Chodzi o moralność i religię. Kościoły i lekarze ściśle z nimi związani walczą tymi samymi metodami. A działo, z którego strzelają jest ogromne. Jego najcięższa amunicja to słowo Biblii, konkretnie Księga Rodzaju 3,16 – “I w bólu rodzić będziesz…” . Rozumie pan. To ma znaczyć, że Bóg zakazał bezbolesnych porodów, a tym samym i chloroformu… “I w bólu rodzić będziesz…” – powtórzył. – Na tym polega ów cały sprzeciw.

- Ależ to nie zahamuje postępu – wtrąciłem.

- Nie zdarzyłoby się to po raz pierwszy – podjął Dunkan. – Niech pan tylko przyjrzy się historii średniowiecznej medycyny. Jej żałosny stan to skutek równie ortodoksyjnej interpretacji Biblii.
Simpson podchodzi do sprawy z pogodniejszej strony. Wszystkim wrogom chloroformu odpowiada drwiną, a Księdze Rodzaju 3,16 przeciwstawia rozdział 2, wiersz 21 tej samej Księgi: “Wtedy to Jahwe sprawił, że mężczyzna pogrążył się w głębokim śnie, i gdy spał, wyjął jedno z jego żeber…” .
Simpson mówi: tu macie zezwolenie Boga na używanie chloroformu. Błogosławię jego optymizm, ale walka dopiero się zaczęła. Już wysokie osobistości duchowne mówią o chloroformie jako o “owocu szatana”, a inni zabraniają członkom Kościoła przystępowania do komunii, gdy tylko wpadną na myśl skorzystania z tego “szatańskiego gazu” lub zastosowania go u swoich bliskich. Tak to wygląda obecnie w Szkocji. Ale w Anglii i Irlandii w gruncie rzeczy wcale nie jest inaczej.
Błogosławię optymizm Simpsona. A i panu nie pozostało nic innego… A teraz szczęść Boże i dobranoc… Zaczynam marznąć!

Gdy w lutym 1848 roku poruszony wieścią o nagłej śmierci Horace Wellsa w Nowym Jorku opuszczałem Edynburg, by tam pojechać, walka z narkozą chloroformową osiągnęła szczyt. Nie tylko duchowni wytoczyli najcięższe działa. Jeden profesor medycyny za drugim występował z potępieniem chloroformu i porodu pod narkozą.

W dniu mojego wyjazdu Dunkan pokazał mi klątwę doktora Montgomery’ego, potężnego szefa wielkiej Szkoły Położnictwa w Dublinie, rzuconą na bezbolesne porody. Montgomery mówił jeszcze o eterze, słowa chloroform w ogóle nie użył.
Jego klątwa brzmiała: “Nie wierzę, by do dziś ktoś w Dublinie posłużył się eterem przy porodzie. Poczucie ogółu zwraca się przeciw stosowaniu go przy zwykłych porodach i przeciw zapobieganiu pewnej dozie bólu, którą Wszechmocny – nie bez mądrego uzasadnienia – przypisał naturanemu porodowi. Z tym odczuciem solidaryzuję się z całego serca”.

Dunkan obserwował mnie kątem oka, gdy zwracałem mu ulotkę z ogłoszoną klątwą. Podał mi inną, zawierającą odpis tej klątwy, ale poszczególne słowa skreślono i zastąpiono je innymi.

- Niech pan przeczyta – powiedział Dunkan. – To jest odpowiedź Simpsona. Poznaje pan jego pismo?

Naturalnie poznałem pismo Simpsona. Forma klątwy Montgomery’ego pozostała ta sama, ale treść była inna.
Brzmiała: “Nie wierzę, by do dziś w Dublinie ktoś posłużył się powozem do posuwania się naprzód. Poczucie ogółu zwraca się przeciw pewnej dozie wysiłku, którą Wszechmocny – nie bez mądrego uzasadnienia – przypisał poruszającemu się pieszo. Z tym odczuciem solidaryzuję się z całego serca”.

- Nikt nie może zarzucić Simpsonowi – ciągnął Dunkan – że nie jest wierzącym chrześcijaninem. Ale wierzy także w postęp i nienawidzi zakutych głów. Po powrocie do Ameryki proszę o nas czasem pomyśleć...

Jürgen Thorwald, Stulecie chirurgów

(wyd. Znak, Kraków 2008)