Jedna z rozmów prowadzonych przy okazji ogłoszonego przez kilkadziesiąt osób apelu-bojkotu zwróciła moją uwagę na problem szkodliwego wpływu rozmaitych wypowiedzi i zachowań publicznych na stosunek Polaków, szczególnie młodych, do patriotyzmu, wartości narodowych, polskości. Zacząłem się zastanawiać nad tym, w jaki sposób powstają w ludziach negatywne skojarzenia związane z polską historią, z tradycjami, z ich kultywowaniem. Bo wbrew pozorom odpowiedź na to pytanie wcale nie jest prosta i jednoznaczna. Można by na ten temat napisać sporą pracę naukową. Żeby nie zanudzać, na potrzeby blogowej formy oprę się przede wszystkim na przykładach z Salonu24.

Z zarzutem kpienia z polskości spotkały się tutejsze żarty z bojkotu, dzięki któremu mieliśmy o czym pisać w nudny weekend. Np. kriskul poczynił jego regularną parodię. Z samej definicji tej formy wynika, że jej celem jest ośmieszenie zjawiska parodiowanego poprzez naśladowanie jego stylu. W tym przypadku był to apel bojkotantów, a nie polskość czy patriotyzm. Trudno więc stawiać parodyście na serio zarzut o walkę z wartościami narodowymi, jeśli istota jego działania polega na czymś innym.

W życiu nic jednak nie jest proste, zawsze są jakieś „ale”. W omawianym przypadku „ale” to styl obiektu parodii, pełen słów Polska, Polak, polskie. Jeśli się chce sparodiować taki tekst, nie uniknie się ich używania. A używając ich przy prześmiewczym kontekście, można się narazić właśnie na zarzut wyśmiewania polskości. I chociaż będzie on nieco naciągany, to może zwracać uwagę na ważne niebezpieczeństwo.

Dorosły ukształtowany człowiek wykształcony na tyle, by był w stanie korzystać ze zrozumieniem z wytworów kultury, nie zmieni swoich przekonań i postaw z powodu wielokrotnego kontaktu z podobnymi tekstami. Ale czy świat składa się z samych dorosłych, ukształtowanych i elementarnie wykształconych? Śmiem twierdzić, że stanowią oni na nim zdecydowaną mniejszość. A jaki wpływ mogą mieć podobne teksty czy występy (np. kabaretowe) na tych, którzy nie są dostatecznie wykształceni/rozumni? Jaki na tych, którzy nie są ani wykształceni/rozumni, ani dojrzali/ukształtowani? Którzy są w stanie dostrzec, odebrać komizm, ale mogą nie objąć precyzyjnie jego celu? Podejrzewam, że może być to wpływ spory i niekoniecznie pozytywny. Także, a może przede wszystkim z punktu widzenia autora, któremu intencje koszmarnie mijają się ze skutkiem. Potrafię sobie wyobrazić młodych ludzi, którzy z tekstu kriskula (jest dla mnie tylko przykładem, nie celem) wynoszą wrażenie, że polskość to coś głupiego i właściwie złego.

No dobrze, ktoś powie, ale co robić – nie tworzyć parodii? A może opatrywać ją zastrzeżeniem: tylko dla tych, którzy są w stanie „złapać”? Tak się oczywiście nie da, ale może warto chociaż pomyśleć o ewentualnych efektach swojej twórczości przed jej ukształtowaniem? Może dałoby się ją udoskonalić na tyle, by ograniczyć tzw. skutki uboczne?

Podobną sugestię skierowałbym jednak również do innej grupy osób biorących udział w życiu publicznym. Uważam bowiem, że nie mniej niż prześmiewcy szkodzą popularności wartości narodowych ich najwięksi w swoim mniemaniu krzewiciele. Przykład naszych salonowych apelantów ogniskuje w sobie największe ich winy w sprawie, o której mowa. Do czego zaprzęgli oni bowiem polskość, na której tak im ponoć zależy? Do najzwyczajniejszej codziennej partyjnej nawalanki. Ci są polscy, ci antypolscy. Ci patrioci, ci zdrajcy. Proponuję się zastanowić – jak nominalne umieszczenie polskości w kontekście przekazu tak prymitywnego jak walka polityczna może tę wartość wspierać? Przecież polityka budzi w ludziach najgorsze skojarzenia. Nie wspominając już o tym, że jeśli daną formację polityczną wspiera realnie jakieś góra 25% ludzi, to u pozostałych 75% jej występy budzą co najmniej niechęć (a częściej mdłości). Z czego płynie prosty wniosek, że szafowanie polskością, na dodatek w przekazie, którego zasadniczą cechą jest tzw. wyrazistość oznacza de facto tej polskości szkodzenie.

I nie trzeba nawet wyobraźni, by sobie to uświadomić. Każdy, kogo nie dotknęła amnezja, pamięta, co wygadywali w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych niektórzy politycy (przykładem choćby dzisiejszy platformers S. Niesiołowski czy H. Goryszewski, ale nie tylko ZChN miał tu swoje „zasługi”), niektórzy duchowni. I jaki miało to wpływ na ówczesny stosunek Polaków do Kościoła, związanych z nim spraw, do wiary i patriotyzmu. Zawłaszczanie miłości ojczyzny, pseudopatriotyczna nachalność, nadużywanie takiejż retoryki, mieszanie partyjnego trash talking z narodowym sztafażem, zwyczajnie nie może się dobrze skończyć i jest tak naprawdę szkodnictwem. Pewnie na ogół nieświadomym i wynikającym z pozytywnych intencji, ale wiemy przecież, gdzie ich miejsce.

A na podsumowanie proponuję wiersz. Polski i o Polsce:

Słowa ojczyzna nie należy wymawiać zbyt często
Ani zbyt szybko aby nie zatraciło sensu
Powierzonego przez przodków. Lepiej słowo to
Po prostu zawinąć w płótna strzęp i położyć
Na dno rodzinnej szkatuły, pomiędzy srebrne monety
I fotografie z rdzawymi plamami, jakie odziedziczyliśmy.
Słowo ojczyzna należy czasem wydobywać, na przykład
Na Święto Zmarłych lub Święto Zmartwychwstania, i
Kłaść na białym obrusie; polerować, jak się przeciera
Zmęczone oczy, aż zabłyśnie uśmiechem ironii
Mickiewiczów.

B. Żurakowski

PS Tylko pewnie zaraz się okaże, że poeta jest antypolski, żyd i TW, co w mniemaniu informującego zdyskwalifikuje treść wiersza i cały mój tekst. I będzie to oczywista oczywistość. :)