Muzeum sacrum Wratislaviensis (2)

Śląsk od dawna znany był w Europie ze swoich bogactw naturalnych. Od czasów wczesnego średniowiecza kilkakrotnie przeżywał najazdy poszukiwaczy złota i kamieni szlachetnych. Później o jego dostatku mniej decydowały atrakcyjne kruszce, ale za to znajdowano tu potrzebne dla rozwoju przemysłu wszelkiego rodzaju surowce budowlane, energetyczne, szklarskie, ceramiczne, chemiczne i rudy cennych metali. Wszystko to powodowało tu stały napływ ludności z innych krajów o zróżnicowanej kulturze życia codziennego, odmiennych obyczajach i wyznaniach. Śląsk wiele razy opanowywany był też przez kolejnych potężnych swoich sąsiadów. Najpierw był na przemian raz polski, raz czeski. Potem przez kilkaset lat tylko czeski. Był wtedy „perłą w koronie czeskiej”. Potem był austriacki, pruski, na koniec niemiecki, a dzisiaj znów polski. Ten rys historyczny wyjaśnia niezwykłe bogactwo kultury materialnej tego regionu. Każde nowe środowisko chciało dorównać, lub przewyższyć swoich sąsiadów splendorem nowych zamków, pałaców, kościołów, dworów, strojów, druków, malowideł, rzeźb itp. Stąd bierze się również tak wielkie bogactwo przede wszystkim kultury sakralnej Śląska. Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu zgromadziło tylko niewiele z zabytków, które oparły się wojennym zniszczeniom, rabunkom, wandalom i działaniu czasu. Ta reszta, która pozostała, wzbudza jednak u znawców, miłośników sztuki, a także u zwiedzającej publiczności, wyrazy podziwu, uznania, a czasem nawet zdziwienia.

Księga Henrykowska
W zbiorach archiwalnych przechowywana jest niewielka książeczka pergaminowa w formacie 16,6 × 25,6 cm, licząca 100 stron, oprawiona w tekturę i skórę, zapisana dość czytelnym pismem łacińskim, zdobiona inicjałami, z nielicznymi uwagami marginalnymi z lat późniejszych. Jej treścią jest opis dziejów założenia i uposażenia klasztoru Cystersów w Henrykowie, sporządzony w 1270 r. przez opata Piotra i uzupełniony w 1310 roku przez jednego z nieznanych braci. Księgę pisano dla przygotowania najskuteczniejszej obrony praw klasztoru do posiadanych dóbr ziemskich. W tym czasie słowo pisane było materialnym dowodem dużej wagi. Zapisywano więc wszystko co uważano za ważne dla tego celu. Księga ta nie zwróciłaby niczyjej większej uwagi, gdyby nie to, że napisano w niej pierwsze w historii zdanie po polsku ! Brzmi ono mniej więcej tak: „day ut ia pobrusa, a ti poziwaj”, co znaczy: „pozwól, ja będę mełł, a ty odpocznij” (str. 24 Księgi, wiersz 9 od dołu). Zaznaczyć tu trzeba, że wcześniej zapisywano wiele pojedynczych słów w języku polskim, jednak w Księdze Henrykowskiej znalazło się pierwsze zapisane pełne zdanie w języku polskim. Z tego powodu jest to niezwykle cenny dokument dla kultury polskiej, dla polskości Śląska, dla polonistów i historyków, a także dla wszystkich miłośników starych oryginalnych pamiątek.
Gotycka szafa
Ozdobą Muzeum Archidiecezjalnego są jego zbiory gotyckie rzeźby i malarstwa średniowiecznego. Oglądać je można w dużej sali gotyckiej dawnej Biblioteki Kapitulnej. Jej wystrój, architektura oraz zgromadzone zabytki stwarzają nastrój pozwalający lepiej wczuć się i lepiej rozumieć ducha tej dziś tak mało docenianej epoki. Na wprost wejścia po kilkunastu schodach w głąb sali w lewym jej narożniku postawiona jest drewniana gotycka szafa archiwalna z 1455 roku, o wymiarach ok. 2 m wysokości i 4,5 m długości, ma wagę ok. 2 tony! Stanowiła on ówczesny skarbiec i archiwum wszystkich planów, porozumień i umów spisanych na pergaminach z zawieszonymi na sznurkach licznymi pieczęciami. Od posiadania tych dokumentów często zależało uznanie legalności władcy i prawo do posiadania określonego terytorium. Stąd do przechowywania takich dokumentów przykładano szczególną wagę Dokument taki było stosunkowo łatwo uszkodzić, gdyż np. bez pieczęci był bez żadnego znaczenia. Ze względu, że pergaminów takich znajdowało na każdym książęcym zamku przynajmniej kilkanaście, trzeba było skonstruować specjalną szafę do ich przechowywania, tak aby można było z nich z jednej strony łatwo korzystać, a z drugiej, aby nie ulegały one wtedy zniszczeniu. Szafa zawiera 48 szuflad oznaczonych gotyckimi literami. Zamknięta jest na dwoje dużych drzwi z mocnymi okuciami i trzy zamki. Każdy z trzech kanoników miał do niej inny klucz i tylko oni razem mogli ją otworzyć. Zabytek ten jest bardzo rzadkim okazem w muzeach Europy. Zwiedzający kiedyś Muzeum Amerykanie, którym wydaje się, że wszystko można kupić za pieniądze, zaproponowali jej kupno na wagę złota. Na pytanie, czy można kupić ich matki, byli oburzeni, bo matki się przecież nie sprzedaje! No właśnie!

Chrystus Król
Tuż za drzwiami gotyckiej sali w prawym narożniku stoi skromna, lecz dostojna rzeźba pół naturalnej wielkości Chrystusa Króla wykonana ok. 1350 roku. Przedstawia ona władcę w złotej koronie, obleczonego w złocone szaty z artystyczną na głowie koroną ze złota z pod której zwieszają się długie czarne włosy. Łagodny wyraz twarzy i okalająca ją broda dodają splendoru i majestatu wykonanej w drzewie figurze władcy. Figura ta przez wiele lat była ozdobą jednego z pod wrocławskich kościołów. Dyrektor wielokrotnie prosił miejscowego proboszcza o jej podarowanie do Muzeum, argumentując, że w kościele nie jest ona bezpieczna, gdyż zawsze narażona jest na kradzież. Proboszcz jednak niechętnie słuchał tego rodzaju propozycji, bo figura była przedmiotem specjalnego kultu wśród miejscowej ludności. Niestety, stało się jednak, to przed czym ostrzegano. Pewnej nocy złodzieje wdarli się do kościoła wyłamując kraty w jednym z okien. O figurze ślad wszelki zaginął, a że były to lata sześćdziesiąte minionego wieku, zgłoszenie na miejscową milicję niczego nie dało. Tzw. ”nieznani sprawcy” zapadli się pod ziemię. Miejscowi chłopi, którzy bardzo kochali swojego Króla zawzięli się i postanowili za wszelką cenę znaleźć sprawców tego niecnego czynu, a figurę odzyskać. Wiedzieli, że w kościele są jeszcze inne zabytki i złodzieje zapewne przyjdą po nie po raz drugi. Postanowili więc każdej nocy pilnować kościoła. Nie mylili się pod tym względem. Pewnej kolejnej nocy zajechał pod kościół „Polnez”, i wysiadło z niego dwóch mężczyzn, którzy po raz kolejny włamali się do kościoła. Przyłapanych na gorącym uczynku złodziei zamknięto w podziemiach kościoła, a chłopi nie mający żadnych kwalifikacji śledczych, po prostu dawali im „po buzi”. Oczywiście, żadnej milicji nie zawiadamiano, bo zdawano sobie sprawę, że mogą to być ich wspólnicy. Na ranem, kiedy rabusie zorientowali się, że nie wyjdą stąd dopóki nie powiedzą prawdy, podali adres, gdzie znajdowała się figura przeznaczona na sprzedaż. Chłopi udali się tam z zamiarem jej odkupienia. Kiedy jednak zobaczyli swojego Króla, chwycili go i dopiero wtedy o cały zdarzeniu powiadomili milicję. Chrystus Król nie wrócił już jednak do swojego kościoła. Muzeum zamówiło u znanego wrocławskiego rzeźbiarza wykonanie jego kopii. Dopiero wtedy, kiedy przybywający w Muzeum konserwatorzy orzekli, że kopia jest oryginałem, została ona przekazana do parafii skąd skradziono oryginał. Po zdarzeniu tym jej kult wzrósł jeszcze bardziej.

Pozostałe zbiory
Nie sposób w krótkiej notatce opisać wszystkich wspaniałości tego Muzeum i międzynarodowych zainteresowań przede wszystkim jego zbiorami gotyckimi. Są to rzeźby kamienne, rzeźby drewniane, bogato reprezentowane malarstwo, złotnictwo i tkaniny. Ze starszych epok znajdują się tu przedmioty z neolitu, epoki brązu i żelaza znalezione na terenie Śląska. Osobne zbiory gromadzą mumie egipskie z IV wieku przed Chrystusem, tablice gliniane z pismem klinowym, zabytki starochrześcijańskie – płaskorzeźby z Damaszku, lampki oliwne i ampułki św. Menasa z III wieku. Wśród zbiorów tych wyróżnia się figura romańska św. Jana Chrzciciela z ok. 1160 roku, wykonana w czasach rządów wrocławską diecezją przez biskupa Waltera z Walonii. Pierwotnie umieszczona ona była na zewnątrz w północnej wnęce na ścianie wrocławskiej katedry. Szczęśliwie przetrwała ona ostatni wojenny kataklizm. Niektóre jej ubytki uzupełniono jednak sztucznymi imitacjami piaskowca, z którego rzeźba jest wykonana. Zbiory etruskie w miejscowym Muzeum zapoczątkował JE ks. kardynał Henryk Gulbinowicz przywożąc ze swoich licznych podróży do Włoch, cenne ofiarowane mu tam pamiątki. Ogromne zbiory eksponowane tylko w części, zwykle w bardzo trudnych warunkach lokalowych, świetlnych i klimatycznych, wymagają nadal bardzo poważnych inwestycji, na które diecezja i wierni nie szczędzą swoich środków. Marzeniem dyrekcji Muzeum pozostaje jednak wciąż wydanie z prawdziwego zdarzenia katalogu zbiorów tej bogatej, i niepowtarzalnej w swym charakterze skarbnicy dzieł sztuki.

Adam Maksymowicz