Niewiele jest zwierząt, którym przypisuje się cechy tak skrajnie przeciwstawne jak osłu. Od głupoty i zdrowego rozsądku poczynając na uczciwości i obłudzie kończąc.

Starożytny świat Wschodu darzył osła sympatią, a niekiedy szacunkiem. Fenicjanie i Syryjczycy uważali osła za zwierzę święte. W Indiach stał się wierzchowcem niektórych bóstw. Persowie zabierali je na wyprawy wojenne (używając nie tylko do ciągnięcia taborów) doceniając ich czujność.

Wielokrotnie z życzliwością wspomina o nim Biblia. Już w Księdze Rodzaju podkreśla się jego wyjątkową pracowitość, oddanie i pokorę w posłudze, porównując do osła np. Issachara. Stada Hioba liczyły setki oślic, Samson używał oślej szczęki walcząc z Filistynami. W przypowieści o Balaamie oślica symbolizuje człowieka pokornego i nieśmiałego, który nie dość, że dostrzec więcej może od niejednego „proroka“ (to oślicy ukazuje się anioł), to i potrafi się niespodziewanie sprzeciwić okrucieństwu i niesprawiedliwości.

Osioł został też ulubionym wierzchowcem „biblijnym“ jednakże jego miejsce w hierarchii stale się obniżało. Do czasów króla Dawida dosiadali go ludzie rangą najwyżsi. Od kiedy Salomon zajął się końmi osioł stał się towarzyszem biedniejszych ludzi.
To osioł wraz z wołem byli świadkami Narodzenia Pańskiego symbolizując odpowiednio pokój i ofiarę. Józef ocalił Marię z Dzieciątkiem wywożąc ich do Egiptu na grzbiecie oślicy. To, w końcu, na oślicy (za którą postępowało oślątko) Jezus odbył swój triumfalny wjazd do Jerozolimy, co wypełniło proroctwo Zachariasza.

A jak się wiodło osłu po drugiej stronie świata? Tej cywilizowanej, zachodniej.

Już Apollo przyprawiał ośle uszy Midasowi, co miało uświadomić temu ostatniemu, że jest głupi. Egipska Izyda znienawidziła oślice przez zazdrość, bo, jak sądziła, znajdowały się zawsze w stanie rui. Odtąd stały się symbolem chuci i lubieżności, niestałości i zdrady małżeńskiej. Niesprawiedliwie zresztą, bo to ośli ryk ocalił cnotę bogini Hestii przed zakusami bożka Priapa.

Bajkopisarze i twórcy przypowieści a także filozofowie i historycy uczynili sobie z osła zabawkę i ofiarę. Ezop znęca się nad osłem kilkudziesięciu swoich bajkach. Pliniusz Starszy w Historii Naturalnej o oślej tępocie pisze tak: „Osioł nie przejdzie przez most, jeśli przez szpary między deskami zobaczy wodę“. Sokrates tłumacząc dlaczego nie odpowiada na zaczepki jakiegoś młodzieńca odpowiada: „A gdyby kopnął mnie osioł – czy miałbym mu odpłacić kopnięciem?“ Homer w Iliadzie zarzuca osłu upór i żarłoczność. Bajkopisarz Fedrus wytyka mu rzekomą nikczemność, gruboskórność i brak smaku estetycznego. Rzymianie chcąc wyrazić swoją pogardę dla Żydów a potem chrześcijan nazywali ich „oślarzami“.

O tej niewdzięcznej roli osła Władysław Kopaliński¹ pisze tak:
Jest śmieszny przez swoje długie uszy, chrypliwy głos, powolność chodu, cierpliwość połączoną z narowistością i uporem. Trudno o stworzenie mniej szlachetne. Tu warto zauważyć, że śmiech i drwina zabija współczucie i toruje drogę brutalnemu traktowaniu; za drwinami idą uderzenia kija, spadając gradem na grzbiet zrezygnowanego zwierzęcia, które jest ofiarą, bo jest zabawką. Osioł to istota szkaradna, gnębiona zarazem przez wzgardę i ironię. Nie ma odwagi, dowcipu, ani wdzięku. (…)
A jak trudno się pozbyć tej opinii istoty głupiej i tępej, będącej zbiorowiskiem wszelkich przywar, niech na koniec świadczy bajka Stanisława Jachowicza z pierwszej połowy XIX wieku. Tytuł: Osioł i Ezop. “Rzekł osioł do Ezopa: Panie bajkopisie! A przecież mię też godniej wystaw w swym opisie. Zawszeć tylko pleść głupstwa będzie mym udziałem?: Niech też kiedy ze zdaniem wyjadę wspaniałem! – Cóżby, odpowie Ezop, ludzie powiedzieli? Ciebie by za poetę, mnie za osła wzięli.“

Pozdrowienia z oślej ławki…
____________________________________________
^{[1] „Koty w worku, czyli z dziejów pojęć i rzeczy“, wyd. HSP, 2007, str. 41-42}

^{p.s. Na komentarze (ewentualne) odpowiem później. Obowiązki.}