W czerwcu 1944 r. linia frontu wschodniego na odcinku ukraińskim nie uległa zmianie. Sowieci przygotowywali się do ofensywy letniej, która miała ruszyć na początku lipca.

Badaczom zagadnienia udało się ustalić, że w czerwcu 1944 r. w około 140 różnych atakach nacjonaliści ukraińscy zabili ponad 1000 osób. W tej liczbie zawiera się 86 ofiar zbrodni formacji ukraińskich w służbie niemieckiej.

Podział ofiar na województwa II RP:
lwowskie: 506
stanisławowskie: 242
tarnopolskie: 128
lubelskie: 115 (w tym 86 ofiar zbrodni niemiecko-ukraińskich)
wołyńskie: 5

Największe ludobójcze akcje:
16.06.1944 – rozstrzelanie 73 pasażerów pociągu Lwów-Bełżec
13/14.06.1944 – napad na przedmieścia Komarna (pow. Rudki, woj. Lwów) – 50 zabitych
Druga połowa czerwca – wieś Pacyków (pow. Dolina, woj. Stanisławów) – 40 zabitych
Napady bez ustalonej daty dziennej – Synowódzko Wyżne (pow. Stryj, woj. Stanisławów) – 41 zabitych; Nowa Wieś (pow. Rudki) – 40 zabitych.

W czerwcu 1944 UPA była aktywna szczególnie w powiecie Rudki, gdzie w napadach na kilkanaście miejscowości (wiele z nich 13 czerwca) zginęło prawie 300 ofiar.

Niemniej nasilenie rzezi w porównaniu do poprzednich miesięcy znacznie w czerwcu 1944 spadło. Tłumaczyć to można tylko tym, że dostępni ukraińskim nacjonalistom Polacy albo już wcześniej zginęli, albo uciekli w bezpieczne miejsca. Jak pisze Węgierski, „wszystkie słabe ośrodki polskie były już zniszczone, a te, które pozostały, były zbyt silne liczebnie i zbyt dobrze uzbrojone, aby się na nie porywać.”

Wybrane relacje świadków:

„Wtem na skraju lasu dąbrowskiego ujrzeliśmy okropny, mrożący krew w żyłach widok. Przed nami leżały cztery sczerniałe trupy – dwu kobiet i dwojga dzieci, straszliwie zmasakrowane. (...) Wydłubane oczy, wyrwane języki, odrąbane ręce i nogi, oderżnięte piersi i przebite bagnetami narządy rodne. Obok jednej z ofiar walała się kenkarta polska. Takiego obrazu nie zapomina się.” [kpr. Ryszard Hryniewiecki ps. Bokser, relacja z marszu na Ulhówek, Zamojszczyzna]

„nasz sąsiad Ukrainiec, Iwan Pańczyszyn >>Hawryszko<<, był dobrym człowiekiem; do swego domu w czasie [ludobójczej] akcji wpuścił mojego ojca, babcię i stryjka Wojtka, którzy tam siedzieli, aż się wszystko skończyło.” [Józef Pater, Rumno, pow. Rudki, woj. lwowskie]

„Dwa dni później [13.06 – przyp. D.B.] partyzanci [AK], w odwecie za porwanych [przez UPA], schwytali niedaleko Stók sotnika – Iwana Nowoholnyka. Pewny siebie banderowiec pasł krowę [sic!], mając przy sobie niemiecki pistolet maszynowy, a w ręku rewolwer, którym bawił się niczym kowboj” [z relacji Michała Szutera, Ług Świrski, pow. Przemyślany, Tarnopolskie]

Ważniejsze walki polsko-ukraińskie i odwety:

2.06 – największa bitwa AK z UPA na Zamojszczyźnie. Około 3 tys. akowców podjęło uderzenie na umocnione pozycje UPA w Ulhówku i Rzeczycy. Element zaskoczenia został zniweczony przez przypadkową potyczkę z pododdziałem SS „Galizien” (12 esesmanów zabitych). Ponadto oddziałom polskim operowanie utrudniało lotnictwo niemieckie bombardujące i ostrzeliwujące pozycje akowskie. Po całodziennym, nieudanym szturmie, tracąc aż 71 zabitych, Polacy wycofali się na pozycje wyjściowe.
W odpowiedzi UPA nękała polską linię obrony, np. 14.06 atakując Łaszczów.

10/11.06.1944 – 100 osobowy oddział AK Dragana Sotirowicia – „Draży” dokonał odwetowego ataku na ukraińską wieś Szołomyja (Lwowskie). Po zlikwidowaniu warty ukraińskiej oddział spalił kilkadziesiąt zabudowań. Ludności cywilnej nie atakowano, niemniej, jak pisze Węgierski, „mogli udusić się w dymie ci, którzy schronili się do piwnic podpalonych budynków”. Zginęło „od dziewięciu do kilkudziesięciu” Ukraińców.

Połowa czerwca – potyczka kompanii AK kpt. „Procha” z 200-osobowym oddziałem UPA w rejonie Świrza. Zginęło dwóch Polaków i 4 Ukraińców. Gdy na drugi dzień Polacy powrócili na miejsce walki, by pochować swoich poległych, zastali trupy upowców z obciętymi głowami (upowska metoda uniemożliwienia identyfikacji zwłok).

W czerwcu 1944 r. AK w Hłudnie (pow. Brzozów, woj. Lwów) wykonało wyrok śmierci na dopuszczającym się antypolskiej agitacji księdzu Hadiuku. W odpowiedzi nacjonaliści ukraińscy zamordowali dwóch polskich księży.

Walki UPA – Sowieci / Wojsko Polskie w ZSRR

Początek czerwca – ciąg dalszy rajdu zgrupowania sowieckich partyzantów im. 24 Rocznicy Powstania RKKA po Galicji Wschodniej (okolice Rawy Ruskiej), podczas którego toczyło ono walki z UPA.

31.05-06.06 – niemiecka operacja oczyszczania Czarnego Lasu (Stanisławowskie) z partyzantki sowieckiej. UPA wspierała Niemców w tej akcji.

23.06 – atak na grupę rekonesansową 7 pułku artylerii I Armii WP na trasie Cumań-Klewań (Wołyń). Zginęło 4 Polaków, w tym trzech oficerów.

Inne wydarzenia godne uwagi:

W dniach 10-14.06.1944 r. Niemcy przeprowadzili przeciwpartyzancką operację „Sturmwind I” na Zamojszczyźnie. Przeciw polskim i sowieckim partyzantom rzucono 30-tysięczne siły. Wkrótce rozpoczęła się operacja „Sturmwind II”, która trwała w dniach 18-26 czerwca. O starciach Niemców z „ukraińską partyzantką” nie słyszano.

24.06.1944 – narada dowódców UPA z Wasylem Sydorem- „Szełestem” na czele, podczas której podjęto m.in. decyzję o wysłaniu części oddziałów na zachód – w Bieszczady, „przeciw Polakom”.

Czerwiec 1944 – zatwierdzenie nazwy Ukraińskiej Głównej Rady Wyzwoleńczej (UHWR) – ciała, które miało być „ponadpartyjną platformą reprezentującą UPA na zewnątrz”. W rzeczywistości rada była opanowana przez banderowców.
_____

P.S. Przy okazji zachęcam do lektury mojego artykułu, który ukazał się na portalu kresy.pl:
http://www.kresy.pl/idee?zobacz/historia-trzeciego-ludobojstwa

^{Źródła:
J. Markiewicz, „Partyzancki kraj”, Lublin 1980
G. Motyka, “Ukraińska partyzantka 1942-1960”, Warszawa 2006
S. Jastrzębski, „Ludobójstwo nacjonalistów ukraińskich na Polakach na Lubelszczyżnie w latach 1939-1947”, Wrocław 2007
H. Komański, S. Siekierka, „Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946”. Wrocław 2006.
S. Siekierka, H. Komański, K. Bulzacki, “Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939-1947”, Wrocław 2006
S. Siekierka, H. Komański, E. Różański, “Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie stanisławowskim 1939-1946”, Wrocław 2007
W. Siemaszko, E. Siemaszko, “Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945”, Warszawa 2000
J.Węgierski, “W lwowskiej Armii Krajowej”, Warszawa 1989}

2009 KriSzu
Notka opublikowana na zasadach Creative Commons License.